Dlaczego pozostaje uczucie do zanikających długich fal radiowych?

Gdy delikatnie, ale celowo przekręcił pokrętło, przez mgłę trzasków i brzęczenia przebiły się głosy ludzi mówiących w obcych językach i nieznanej muzyki.

Clint Jovia miał wtedy zaledwie siedem lat i późnym wieczorem słuchał w łóżku radia na falach długich.

„Wszystkie te dźwięki słyszałem z daleka” – wspomina. „Zainspirowała mnie chęć zobaczenia świata, gdy będę starsza, i podróżowania, co w końcu mi się udało”.

W tamtym czasie, pod koniec lat 70., istniało kilkadziesiąt stacji nadawczych na falach długich. Teraz została ich już tylko garstka. Są wśród nich te w Danii i Islandii, ale ich zamknięcie zaplanowano odpowiednio do końca 2023 r. i w 2024 r.

BBC nadal nadaje Radio 4 na falach długich, a także w radiu cyfrowym, FM i Internecie. Jednak oddzielna ramówka programów BBC Radio na falach długich zakończy się w marcu przyszłego roku – na przykład program Test Match Special nie będzie dostępny na falach długich. Długoterminowa przyszłość BBC Longwave nie jest wcale pewna.

Jedynymi innymi nadawcami na świecie korzystającymi z pasma długofalowego są nadawcy z Rumunii, Polski, Algierii, Maroka i Mongolii.

„Zespół w zasadzie wymiera” – mówi Gouveia, który lubi słuchać stacji radiowych w swoim domu w Oksfordzie. – Naprawdę, to wszystko wydaje się trochę smutne. Dodaje, że po wyłączeniu stacji na falach długich stara się uwiecznić jej ostatnie chwile.

BBC nie potwierdziło jeszcze, kiedy dokładnie zakończy nadawanie na falach długich. Arqiva jest właścicielem i operatorem nadajnika Droitwich w Worcestershire.

„Obecne aktywa sieci długofalowej działają od 36 lat i zużywają dużo energii” – stwierdziła Arqiva w oświadczeniu. Dodają, że aby kontynuować nadawanie na falach długich, konieczna jest „znacznie większa reinwestycja”.

Niektóre raporty sugerują, że utrzymanie usług długofalowych staje się zbyt drogie, zwłaszcza teraz, gdy ceny energii gwałtownie wzrosły w następstwie inwazji Rosji na Ukrainę. Plus, Artykuł w gazecie Guardian z 2011 roku Twierdził, że dla nadajnika nadal dostępna jest tylko niewielka liczba zapasowych bezpieczników.

„Fale długofalowe dobiegają końca jako technologia” – powiedziała rzeczniczka BBC BBC News, dodając, że Radio 4 na falach długich ma obecnie kontynuować nadawanie po marcu 2024 r.

„Zawsze ściśle współpracujemy z organizacjami, które wspierają bezbronnych odbiorców w momencie zamknięcia platformy, dbając o to, aby słuchacze byli przenoszeni na inne nasze platformy w odpowiednim czasie i z zachowaniem wrażliwości” – mówi.

Nadajnik długofalowy Droitwich zapewnia również usługę zwaną usługą Radio Teleswitch Service (RTS), która przesyła taryfy za energię do niektórych liczników energii elektrycznej. Niecały milion takich liczników jest nadal w użyciu w Wielkiej Brytanii.

„Klienci powinni jak najszybciej skontaktować się ze swoim dostawcą energii elektrycznej, aby umówić się na modernizację swojego sprzętu RTS do inteligentnego licznika energii elektrycznej” – mówi rzecznik Energy UK. Dodaje, że Brytyjski Urząd ds. Energii i inne organy zabiegają o przedłużenie świadczenia RTS do grudnia 2025 r.

John McCullagh, prezes Towarzystwa Radiowego Wielkiej Brytanii, mówi, że śmierć radia długofalowego, jeśli nadejdzie, będzie opłakiwana przez wielu fanów radia.

„Ma szczególny rezonans, którego ludzie lubią słuchać” – mówi, opisując głośny dźwięk pasma długofalowego, na który mogą wpływać wyładowania atmosferyczne i zakłócenia powodowane przez urządzenia elektryczne, takie jak lampy LED. Nie każdemu podoba się ten brak wysokiej wierności – wyjaśnia, ale to nadaje charakter długofalowemu.

Przy wystarczającej mocy i odpowiednich warunkach sygnały długofalowe z jednego nadajnika mogą pokonać tysiące kilometrów.

„Wiele krajów europejskich ma bardzo dobrą głośność na falach długich w tym sensie, że jeden nadajnik na falach długich może wykonać to zadanie” – mówi Chris Greenway z BBC Monitoring, który śledzi upadek usług na falach długofalowych.

Ale w Azji doskonałym przykładem jest także Mongolia – duży kraj z małą populacją, w którym może być trudno uzasadnić koszt utworzenia sieci FM, która wymaga wielu nadajników – zauważa.

BBC po raz pierwszy rozpoczęło nadawanie na falach długich w 1925 roku z nadajnika w Daventry.

To właśnie, zdaniem Greenwaya, pozwoliło BBC „uznać się za nadawcę krajowego”. Sygnał był na tyle silny, że dotarł wówczas do 94 procent populacji.

Wśród usług długofalowych, które pojawiały się i znikały na przestrzeni lat, znalazła się linia Atlantic 252. Wykorzystywała ona nadajnik w Comeath w Irlandii i była nadal nadawana przez irlandzką stację radiową RTÉ Radio 1 na tej samej częstotliwości. Radio 1 RTÉ przestało nadawać na falach długich w kwietniu tego roku, a jego nadajnik został zburzony w lipcu.

Jessica Foley, wykładowczyni w Institute of Art, Design and Technology Co Dublin, twierdzi, że wielu emigrantów nadal korzysta z sygnałów długofalowych, aby komunikować się ze swoim krajem.

Tak było w przypadku wielu Irlandczyków mieszkających w Wielkiej Brytanii, dopóki RTÉ Radio 1 nie zamknęło nadawania na falach długich. Stacja jest nadal dostępna na innych częstotliwościach i platformach.

Dr Foley sugeruje, że warto inwestować w nadajniki długofalowe, nawet jeśli obsługują one tylko stosunkowo niewielką liczbę osób: „To kwestia kultury i tego, jak skłonni jesteśmy tolerować mniejszość”.

Longwave zapewnia także połączenie z rzeczami „tak rozległymi jak wszechświat” – dodaje. Zjawisko zwane efektem fali powietrznej umożliwia niektórym sygnałom radiowym przemieszczanie się w nocy na większą odległość. Dzieje się tak dlatego, że warstwa ziemskiej atmosfery zwana jonosferą ochładza się, czyniąc ją bardziej odblaskową. W rezultacie sygnały elektromagnetyczne mogą odbijać się w kierunku Ziemi i pokonywać większe odległości.

Częściowo dzięki temu wpływowi Gouveia z dumą mówi, że mógł słuchać audycji radiowych z Mongolii.

Można jednak argumentować, że sprzęt potrzebny do słuchania programów na falach długich pozostaje obecnie tajemnicą. Nie zawsze tak było.

W swojej mówionej piosence „On Hindford Street” północnoirlandzki piosenkarz Van Morrison przywołuje wiele wspomnień ze swojego dzieciństwa. Wydaje się, że nawiązuje do tego, jak efekt fali powietrznej pomógł udostępnić słuchaczom na odległych wybrzeżach nieistniejącą już, ale niegdyś bardzo lubianą stację – Radio Luxembourg –:

A pośród ciszy słychać było rozmowy,

I śmiech, i muzyka, i śpiew, i dreszcz na karku,

I jedź do Luksemburga późno w nocy.